Οι παρενέργειες των φαρμάκων

Ένας πολύ συχνός προβληματισμός που θέτει κάποιος που πρόκειται να λάβει ένα φάρμακο, είναι οι πιθανές παρενέργειες. Το θέμα αυτό είναι αρκετά πολύπλοκο γιατί η αντίδραση που μπορεί να έχει κάποιος σε ένα φάρμακο είναι συνήθως ιδιοσυγκρασιακή, εξαρτάται δηλαδή από τον οργανισμό του. Αυτό σημαίνει ότι θεωρητικά μπορεί να παρουσιαστεί οτιδήποτε, πρακτικά όμως χρησιμεύει η σχετική εμπειρία του γιατρού!

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να ισχύουν τα παρακάτω:

1)     Ο γιατρός να χορηγεί το σωστό φάρμακο με την σωστή ένδειξη. Δεν μπορεί δηλ κάποιος να διακινδυνεύει κάποια παρενέργεια σε φάρμακο που δεν του χρειάζεται! Πχ στην πρόσφατη κορωνογρίππη προτάθηκε η χλωροκίνη, ένα φάρμακο με σοβαρές παρενέργειες. Εφόσον δεν επιβεβαιώθηκε πως βοηθά, δεν θα πρέπει να χορηγείται. Άλλωστε είχε χορηγηθεί κατά κόρον στην διάρκεια της μεγάλης γρίππης του 1919 και δεν απέτρεψε τα εκατομμύρια νεκρών.

2)     Η δοσολογία του φαρμάκου πρέπει να είναι η ενδεδειγμένη. Μια πιθανή υπερδοσολογία πάντα μπορεί να προκαλέσει προβλήματα.

3)     Ο ασθενής θα πρέπει να ενημερώσει τον γιατρό του για οτιδήποτε ασυνήθιστο του συμβαίνει. Πχ κάποια αντιπαρκινσονικά φάρμακα μπορούν  να προκαλέσουν οιδήματα στα πόδια. Αυτό όμως, μπορεί να υποδηλώνει και καρδιακή ανεπάρκεια! Πρέπει λοιπόν, ο ασθενής πρώτα να επισκεφτεί καρδιολόγο και εφόσον αποκλειστεί σχετική παθολογία, τότε να διακόψει το αντιπαρκινσονικό. Με απλά λόγια, αν κάποιος παρουσιάσει κάποιο σύμπτωμα ενώ λαμβάνει κάποιο φάρμακο, δεν σημαίνει απαραιτήτως πως ήταν το φάρμακο η αιτία. Μπορεί να είναι σύμπτωση!

Σε πολλές περιπτώσεις είναι πολύ δύσκολο να καθορίσουμε αν κάποιο σύμπτωμα αποτελεί παρενέργεια φαρμάκου. Πχ αναφέρεται πως όλα σχεδόν τα αντιημικρανικά φάρμακα προκαλούν εμβοές ώτων. Ταυτόχρονα υπάρχουν αναφορές ότι οι ημικρανικοί παρουσιάζουν συχνότερα εμβοές ώτων από τον γενικό πληθυσμό! Δηλαδή το ερώτημα είναι: οι εμβοές ώτων προκαλούνται από τα φάρμακα ή από την νόσο? Θυμάμαι την περίπτωση ημικρανικού ασθενούς με εμβοές ώτων που εύκολα θα μπορούσαν να αποδοθούν στους «τόνους» αντιημικρανικά φάμακα που είχε καταναλώσει στη ζωή του. Όμως, εμβοές ώτων παρουσίαζε και η μητέρα του και τα δύο αδέλφια του χωρίς να έχουν κάνει ποτέ χρήση παρόμοιων φαρμάκων! Άρα επρόκειτο για κληρονομικό πρόβλημα που δεν σχετιζόταν με τα φάρμακα!

Ένα δεύτερο παράδειγμα αφορά το αντιεπιληπτικό φάρμακο λεβετιρακετάμη (ιδιαίτερα γνωστό ως keppra). Το φάρμακο αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο λόγω της αποτελεσματικότητας του και του σύντομου χρόνου δράσης του. Προτείνεται σαν φάρμακο πρώτης επιλογής από έμπειρους νευρολόγους και από τα θεραπευτικά πρωτόκολλα του ΕΟΠΥΥ. Αναφέρεται όμως, πως θα μπορούσε να προκαλέσει κατάθλιψη και ιδέες αυτοκτονίας. Οι επίσημες οδηγίες του φαρμάκου (στο εσώκλειστο φυλλάδιο) αναφέρουν «αν έχετε συμπτώματα κατάθλιψης και/ή ιδεασμού αυτοκτονίας, παρακαλείστε να επικοινωνήσετε με το γιατρό σας». Οι οδηγίες που πρέπει να δώσει ο γιατρός είναι για άμεση ψυχιατρική εξέταση με επείγουσα αντιμετώπιση του αυτοκτονικού ιδεασμού και σε δεύτερη φάση να τεθεί ο προβληματισμός διακοπής της λεβετιρασετάμης. Αυτό γιατί όπως πάντα αναφέρει το φυλλάδιο οδηγιών,  «ένας μικρός αριθμός ατόμων που υποβλήθηκαν σε θεραπεία με αντιεπιληπτικά όπως το Keppra εμφάνισαν σκέψεις αυτοτραυματισμού ή αυτοκτονίας». Πρόκειται δηλαδή για κάτι σπάνιο και όχι συνηθισμένο και μάλιστα πρόκειται για κάτι που αφορά και άλλα αντιεπιληπτικά φάρμακα (άρα είναι δύσκολη η επιλογή εναλλακτικού φαρμάκου). Ακόμη, θα μπορούσε να οφείλεται σε σύμπτωση όπως στην περίπτωση των αντιημικρανικών με τις εμβοές!

Η κατάθλιψη είναι άμεσα συνδεδεμένη με την επιληψία. Σύμφωνα με τους Fiest KM et al (Neurology 2013), από κατάθλιψη πάσχει το 12-37% των ασθενών με επιληψία, ανάλογα με την εργασία. Υπάρχουν μάλιστα, αναφορές κάποιων περιστατικών που παρουσίασαν πρώτα κατάθλιψη και μετά από χρόνια επιληψία! Μάλιστα, κάποια φάρμακα όπως το βαλπροϊκό (depakine), χρησιμοποιούνται σαν φάρμακα πρώτης γραμμής για την αντιμετώπιση μορφών κατάθλιψης όπως η διπολική. Κάποιο ψυχίατροι έχουν προτείνει και την λεβετιρασετάμη στην διπολική συναισθηματική διαταραχή! Βλέπουμε δηλαδή πως φάρμακα που κατηγορούνται πως προκαλούν κατάθλιψη, χρησιμοποιούνται για την θεραπεία μορφών κατάθλιψης! Όπως και στην περίπτωση των εμβοών, η κατάθλιψη που παρουσιάζει ο επιληπτικός ασθενής μπορεί να είναι τελείως άσχετη με τις παρενέργειες των φαρμάκων που λαμβάνει!

Προσωπικά, συστήνω στους ασθενείς που πάσχουν από επιληψία, να παρακολουθούνται από ψυχολόγο και αν προκύψει πρόβλημα, να εξεταστούν και από ψυχίατρο. Πάντως, οι σοβαρές καταθλίψεις στην επιληψία δεν είναι συχνές σύμφωνα με την προσωπική μου εμπειρία. Πρόσφατα με επισκέφτηκε ασθενής για συνταγογράφηση, γιατί ο επιληπτολόγος του Αιγινήτειου (όπως μου είπε) που τον παρακολουθούσε, έλειπε σε άδεια. Λάμβανε αντικαταθλιπτικά φάρμακα και λεβετιρασετάμη σε ημερήσια δοσολογία πάνω από την συνιστώμενη. Αυτό σημαίνει ότι ο γιατρός του εκτίμησε πως η κατάθλιψη δεν σχετίζεται με την λεβετιρασετάμη, του χορήγησε αντικαταθλιπτικά και εφ’ όσον αυτά μειώνουν την αποτελεσματικότητα της λεβετιρασετάμης, αύξησε την δοσολογία της πάνω από το επιτρεπτό όριο! Δεν πρόκειται για ιατρικό λάθος (έχει λογική), αλλά εγώ δεν μπόρεσα να συνταγογραφήσω την επιπλέον ποσότητα λεβετιρασετάμης γιατί δεν θα ήμουν καλυμμένος νομικά σε περίπτωση παρενέργειας!

Βλέπουμε λοιπόν, πως όλα είναι σχετικά και η κάθε περίπτωση θα πρέπει να εκτιμάται ξεχωριστά. Αν πχ, κάποιος παρουσιάζει παροδικά εγκεφαλικά επεισόδια, είναι απαραίτητο να λάβει αντιπηκτικά φάρμακα. Τα αντιπηκτικά όμως, θα μπορούσαν να προκαλέσουν εσωτερικές αιμορραγίες όπως γαστρορραγία. Όμως, οι γιατροί εκτιμούν πως είναι προτιμότερο το ρίσκο γαστρορραγίας από την σχεδόν σιγουριά ενός εγκεφαλικού επεισοδίου που θα αφήσει ανάπηρο τον ασθενή! Αν λοιπόν, ο γιατρός χορηγήσει αντιπηκτικό και σε τρία χρόνια ο ασθενής περάσει μόνο μια φορά για επανεξέταση και δεν αναφέρει κανένα σύμπτωμα ύποπτο για αιμορραγία, δεν μπορεί να κατηγορεί τον γιατρό που του χορήγησε το φάρμακο αν εν τω μεταξύ προκύψει κάτι! Ο γιατρός συνταγογράφησε το σωστό φάρμακο, για την σωστή ένδειξη με βάση τις γνώσεις του και τα θεραπευτικά πρωτόκολλα και όφειλε ο ασθενής να τον ενημερώνει για οτιδήποτε ασυνήθιστο του συμβαίνει.