Νεώτερα σχετικά με την θεραπεία του Alzheimer

Η γήρανση του πληθυσμού (αύξηση του προσδόκιμου ζωής) έχει προκαλέσει μεγάλη αύξηση του αριθμού των ασθενών πασχόντων από ν. Alzheimer. Τα έως σήμερα υπάρχοντα φάρμακα, απλά επιβραδύνουν την εξέλιξη, αλλά δεν την αναστέλλουν. Μια πρόσφατα δημοσιευθείσα έρευνα στο «Cell Death and Differentiation» δίνει ελπίδες στον τομέα της αποτελεσματικής θεραπευτικής αντιμετώπισης. 

Η έρευνα έγινε από το ιταλικό «Fondazione EBRI (European Brain Research Institute) Rita Levi-Montalcini».  Σύμφωνα με τους ερευνητές, σε πολύ αρχική φάση του Alzheimer , μειώνεται η νευρογέννηση (δημιουργία νέων νευρώνων), εξ αιτίας της συσσώρευσης στο εσωτερικό των αδιαφοροποίητων κυττάρων (stem cells) μιας ουσίας που ονομάζεται Α-β ολιγομερές. Οι ερευνητές εισήγαγαν στα άρρωστα κύτταρα ποντικών πασχόντων από Alzheimer, ένα αντίσωμα (που ονόμασαν Α 13) ικανό να εξουδετερώνει τα Α-β ολιγομερή και παρατήρησαν πως τα κύτταρα άρχισαν να λειτουργούν κανονικά και η νευρογέννηση επανήλθε σε φυσιολογικά σχεδόν, επίπεδα!

Φυσικά, πρόκειται για το αρχικό στάδιο της έρευνας που έγινε σε ποντίκια. Θα πρέπει να ακολουθήσουν οι επόμενες φάσεις της έρευνας που συμπεριλαμβάνουν τις δοκιμές σε ανθρώπους, πριν κυκλοφορήσει το σχετικό φάρμακο. Πιθανόν θα χρειαστεί αρκετός χρόνος, αλλά, αν επιβεβαιωθούν τα παραπάνω αποτελέσματα, θα πρόκειται για ένα ουσιαστικό βήμα για την  θεραπεία της νόσου του Alzheimer ! 

Ψυχολογικά προβλήματα ασθενών με άνοια

Συχνά οι ασθενείς με άνοια (νόσος Alzheimer, γεροντική άνοια, αγγειακή άνοια κτλ), παρουσιάζουν ψυχολογικά προβλήματα. Μπορεί να παρουσιάζονται με “απάθεια”, δηλαδή να μην έχουν θέληση για οποιαδήποτε δραστηριότητα, μια κατάσταση που συχνά διαγιγνώσκεται λανθασμένα ως κατάθλιψη. Η απάθεια δεν αντιμετωπίζεται εύκολα με φαρμακευτική αγωγή.

Αυτό όμως που προβληματίζει ιδιαίτερα τους συγγενείς, είναι τα επεισόδια διέγερσης, θυμού, άρνησης συνεργασίας, αλλά και εκείνα που συνδέονται με οπτικές ή ακουστικές ψευδαισθήσεις ή μυθοπλασίες. Τα συμπτώματα αυτά αντιμετωπίζονται δύσκολα με τα φάρμακα και μάλιστα η αμερικανική υπηρεσία FDA, δεν έχει εγκρίνει ως σήμερα κανένα φάρμακο ως αποτελεσματικό στην οργανικής αιτιολογίας ψύχωση (πχ στην άνοια)!

Σε έρευνες που έχουν γίνει, συνιστώνται κάποια άτυπα αντιψυχωσικά φάρμακα, αλλά αυτά πρέπει να χορηγούνται με προσοχή λόγω των πιθανών παρενεργειών. Πχ, είναι συχνή η επιδείνωση της κινητικότητας του ασθενούς με κίνδυνο αύξησης της πιθανότητας πτώσης (η αστάθεια βάδισης συχνά αποτελεί σύμπτωμα της άνοιας) και σοβαρού τραυματισμού. Κάποιοι λένε πως η χρήση αντιψυχωσικών σε ανοϊκούς ασθενείς αυξάνει την θνησιμότητα (δηλαδή οι ασθενείς αυτοί πεθαίνουν νωρίτερα)! Προσωπικά, δεν έχω παρατηρήσει κάτι τέτοιο, αλλά καλό είναι να το λαμβάνουμε υπ' όψιν.

Καλό είναι λοιπόν, να εξαντλούνται οι εναλλακτικές λύσεις. Η χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων (μέσω των οποίων επιτυγχάνεται η αύξηση της σεροτονίνης) φαίνεται πως βοηθά ουσιαστικά στην εξομάλυνση της συμπεριφοράς αυτών των ασθενών. Επίσης, το φάρμακο μεμαντίνη που χρησιμοποιείται στους ανοϊκούς ασθενείς, φαίνεται να βοηθά. Ενώ μέχρι πριν λίγο καιρό προτεινόταν η μονοθεραπεία με αντιανοϊκά φάρμακα, οι τελευταίες γνώμες φαίνεται να συγκλίνουν υπέρ της συγχορήγησης μεμαντίνης με φάρμακο της κατηγορίας των αναστολέων της ακετυλοχολινεστεράσης.

Πάντως, η καλύτερη λύση παραμένει η συμπεριφεριολογική αντιμετώπιση, δηλαδή ο εντοπισμός των αιτιών που προκαλούν τα συμπτώματα. Πχ, οπτικές ψευδαισθήσεις συχνά οφείλονται σε μείωση της οπτικής οξύτητας (πχ λόγω καταρράκτη) και η διέγερση συχνά οφείλεται σε συγκρούσεις με τους οικείους. Οι ασθενείς με άνοια, δεν έχουν την δυνατότητα της επεξεργασίας των εξωτερικών ερεθισμάτων και αντιδρούν αντανακλαστικά. Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε αρνητική στάση των οικείων τους την αντιλαμβάνονται ως εχθρική και αντιδρούν. Αν πχ, ο ασθενής πει κάτι παράλογο όπως πχ, “θέλω να πάω στην μητέρα μου” και λάβει ως απάντηση κάτι ως “τι είναι αυτά που λες! Η μάνα σου έχει πεθάνει χρόνια πριν”, μπορεί να το εκλάβει αρνητικά και να αντιδράσει αναλόγως. Είναι προτιμότερο να του απαντήσουμε ήρεμα “μην ανησυχείς, θα πάμε αργότερα”. Πρέπει δηλαδή να τους φερόμαστε σαν να είναι μικρά παιδιά και να μην παρεξηγούμε τα λεγόμενά τους.

Πιό δύσκολη είναι η αντιμετώπιση των μυθοπλασιών όπως πχ, ότι ο γιος τους τους έκλεψε τα λεφτά ή ότι ο σύντροφός τους έχει εξωσυζυγική σχέση! Οι σκέψεις αυτές είναι επίμονες, δηλαδή ο ασθενής επαναλαμβάνει συνεχώς τα ίδια και τα ίδια και δεν υπάρχει τρόπος να του αλλάξει κάποιος ιδέα. Το μόνο που μπορεί να γίνει, είναι να αποσπαστεί η προσοχή του σε κάτι που τον ενδιαφέρει περισσότερο.

Ιδιαίτερα δύσκολες είναι οι περιπτώσεις όπου ο επίσης ηλικιωμένος σύντροφος, έχει χάσει την υπομονή του και απαντά με εκνευρισμό στον ανοϊκό ασθενή. Το μόνο που επιτυγχάνει όμως, είναι η αύξηση της διέγερσής και της επιθετικότητάς του!

Ένα άλλο πρόβλημα είναι η διαταραχή του ρυθμού εγρήγορσης – ύπνου. Οι ασθενείς με άνοια κοιμούνται για λίγο και τμηματικά κατά την διάρκεια του 24ώρου με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν επεισόδια σύγχυσης κυρίως κατά τη διάρκεια της νύχτας. Η μόνη λύση είναι να τους απασχολούμε ώστε να μην κοιμούνται μέρα. Ο προγραμματισμός των δραστηριοτήτων βοηθά ώστε το “βιολογικό ρολόι” να λειτουργεί φυσιολογικά. Πρέπει δηλαδή να υπάρχει σταθερή ώρα που ο ασθενής ξυπνά, τρώει πρωινό, κάνει μπάνιο, βγαίνει περίπατο κτλ. Επίσης, καλό είναι να τους παροτρύνουμε προς οποιαδήποτε δραστηριότητα άσχετα με τον αν την κάνουν σωστά ή όχι. Προσοχή μόνον για την περίπτωση ατυχήματος πχ, να βάλει φωτιά ενώ προσπαθεί να μαγειρέψει! Καλό είναι η οποιαδήποτε δραστηριότητα να μην εμπεριέχει κινδύνους!

Η λαϊκή ιατρική, οι θαυματουργοί και το ανοσοποιητικό σύστημα

Πολλές φορές ακούμε για εναλλακτικές θεραπείες που πετυχαίνουν εκεί που οι γιατροί αποτυγχάνουν!

Τις παλιές εποχές, σε κάθε χωριό υπήρχαν οι πρακτικοί γιατροί που γνώριζαν γιατροσόφια για κάθε πάθηση! Σε κάποιες περιπτώσεις τα γιατροσόφια είχαν επιστημονική βάση όπως πχ η χρήση βοτάνων με αντιφλεγμονώδη δράση ή η ανάταξη καταγμάτων ή εξαρθρημάτων. Σε άλλες περιπτώσεις η ιατρική παρέμβαση περιοριζόταν μόνο σε ξόρκια!

Βασικός παράγοντας για την αποτελεσματική θεραπεία ήταν και η θρησκευτική πίστη! Αρκούσε η προσευχή και το τάμα! Ο ασθενής απευθυνόταν στον Άγιο ζητώντας του την ίαση, με αντάλλαγμα ένα αντικείμενο (χρυσό, ασημένιο ή από απλό μέταλλο) ή «λειτουργιά» ή μια λαμπάδα ή άρτους ή χρηματική προσφορά στην εκκλησία ή κάτι άλλο.

Στις σύγχρονες εποχές υπάρχει σωρεία επαγγελματιών που δραστηριοποιούνται στον τομέα της εναλλακτικής ιατρικής, άλλοτε με μεθόδους επιστημονικά τεκμηριωμένες, άλλοτε με κομπογιαννίτικες!

Όλες οι παραπάνω θεραπευτικές μέθοδοι έχουν να επιδείξουν σημαντικά επιτεύγματα, δηλαδή πολλοί ασθενείς βελτιώθηκαν ή ακόμη ιάθηκαν (έγιναν καλά)! Πως όμως, μπορεί να γίνει κάποιος καλά από μια σοβαρή νόσο με μια μέθοδο χωρίς επιστημονική βάση;

Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει μηχανισμούς που τον προστατεύουν από εξωτερικές ή εσωτερικές απειλές. Παραδείγματα:

Το κάθε ανθρώπινο σώμα παράγει καθημερινά πολλά καρκινογόνα κύτταρα. Τι είναι αυτά; Είναι «αναρχικά», δηλαδή κύτταρα που δεν υπακούουν στους κανόνες συμβίωσης πχ αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα. Αν τα κύτταρα αυτά ζουν σε ένα κοινόβιο απομονωμένα από τον υπόλοιπο οργανισμό, μιλάμε για καλοήθη όγκο (ο καθένας μπορεί να κάνει ότι θέλει αρκεί να μην ενοχλεί τους συνανθρώπους του). Αν όμως, διεισδύουν σε άλλες περιοχές όπου δεν θα έπρεπε να βρίσκονται και ενοχλούν τα εκεί ευρισκόμενα κύτταρα (παράνομοι μετανάστες που σκοτώνουν και ληστεύουν ή διαδηλωτές που τα κάνουν γυαλιά - καρφιά), τότε μιλάμε για μεταστάσεις και  κακοήθη συμπεριφορά (κακοήθεια).

Ο οργανισμός έχει μηχανισμούς (δυνάμεις καταστολής) που μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτά τα «αναρχικά» κύτταρα. Ένας υγιής οργανισμός στέλνει αμέσως τις δυνάμεις καταστολής (ανοσοποιητικό σύστημα) να καταστρέψουν οποιοδήποτε κύτταρο συμπεριφέρεται αντισυμβατικά. Σε κάποιες περιπτώσεις το ανοσοποιητικό αποτυγχάνει. Γιατί; Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οι βασικοί είναι:

1)      Από την ποιότητα του ανοσοποιητικού συστήματος. Αυτό καθορίζεται γενετικά, δηλαδή από το DNA. Γι αυτό το λόγο κάποιοι έχουν προδιάθεση και οικογενειακό ιστορικό στο να αναπτύσσουν κάποια είδη νεοπλασιών.

2)      Από την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος. Δηλαδή, με το αν κάνει σωστά τη δουλειά του! Ο παράγοντας αυτός εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό και από την ψυχολογική μας διάθεση. Όταν κάποιος είναι υγιής ψυχολογικά (νους υγιής εν σώματι υγιει) συνήθως προστατεύεται από παθολογίες.

Κάποιος λοιπόν, μετά από μια μεγάλη στενοχώρια ή παρατεταμένο στρες, αναπτύσσει μια μορφή καρκίνου. Αν τότε, κάποιος τον πείσει πως διαθέτει την σωστή θεραπεία, του αναπτερώνει το ηθικό με αποτέλεσμα την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος και την καταπολέμηση του όγκου! Ο όγκος συνήθως μεταβαίνει σε κατάσταση ύφεσης και τα συμπτώματα μπορεί να αποδράμουν! Ο ασθενής δίνει την εντύπωση πως έγινε καλά, αλλά μετά από κάποιο χρονικό διάστημα μπορεί να υποτροπιάσει. Απαραίτητη προϋπόθεση για να ενεργοποιηθεί το ανοσοποιητικό, είναι ο ασθενής να θέλει να γίνει καλά και να πιστεύει στην θεραπευτική μέθοδο!

Οι δύο αυτές προϋποθέσεις εξαρτώνται από την ψυχολογία του ασθενούς. Πολλές φορές η εμφάνιση μιας νόσου αποτελεί ένα είδος αυτοκαταστροφής, δηλαδή ο ασθενής παραιτείται από την ζωή και από την θέληση να συνεχίσει να ζει. Συχνά αυτό είναι ασυνείδητο και γι αυτό συνιστάται και ψυχολογική υποστήριξη – ψυχοθεραπεία από κλινικό ψυχολόγο. Ο ψυχολόγος θα αναζητήσει τα βαθύτερα αίτια που προκαλούν την αρνητική ψυχολογική διάθεση και κατά συνέπεια την αδράνεια του ανοσοποιητικού. Αν η θεραπευτική προσέγγιση είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη, δηλαδή με την σωστή ιατρική θεραπεία και ψυχολογική υποστήριξη, μπορεί να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Αν ο ασθενής καταφύγει σε κομπογιαννίτικη μέθοδο, αυτή θα είναι αποτελεσματική για όσο ο ασθενής το πιστεύει και το θέλει. Αν χάσει την πίστη του ή αν δεν το επιτρέπει πλέον η ψυχολογία του, δεν θα έχει ελπίδες.

Αναφέρονται βέβαια και περιπτώσεις που ο ασθενής με κάποια μορφή καρκίνου έγινε τελείως καλά με κομπογιαννίτικη μέθοδο. Φυσικά, δεν αποκλείεται η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος να καταστρέψει τον όγκο, αλλά αυτό εξαρτάται από το είδος του. Άλλωστε, οι σύγχρονες θεραπευτικές μέθοδοι επικεντρώνονται στην ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού (ή στην χορήγηση αντισωμάτων) ως την πλέον αποτελεσματική αντιμετώπιση του καρκίνου.

Το ίδιο ισχύει για την σκλήρυνση κατά πλάκας και γενικότερα για τα αυτοάνοσα νοσήματα. Υπάρχει μια γενετική προδιάθεση που καθορίζεται από το είδος και την ποιότητα του ανοσοποιητικού συστήματος, αλλά υπάρχουν και περιβαντολογικοί παράγοντες.

Η σκλήρυνση κατά πλάκας εκδηλώνεται όταν το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται εναντίον της μυελίνης του κεντρικού νευρικού συστήματος γιατί λανθασμένα θεωρεί πως πρόκειται για εχθρική εισβολή. Κάποιοι λένε πως ένας ιός ή άλλος νοσογόνος παράγοντας, τροποποιεί τα κύτταρα της μυελίνης ώστε αυτά να μοιάζουν με εχθρικά. Στην βάση όμως του προβλήματος, βρίσκεται η λάθος αντίδραση του ανοσοποιητικού και αυτή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ψυχολογία του ασθενούς. Αν κάποιος είναι καλά ψυχολογικά, πολύ πιο δύσκολα θα κάνει λάθος το ανοσοποιητικό του. Οι περισσότερες υποτροπές (ώσεις) στους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας, συμβαίνουν σε περιόδους έντονου στρες ή κακής ψυχολογικής διάθεσης.

Αν λοιπόν, κάποιος κομπογιαννίτης πείσει τον ασθενή πως διαθέτει την σωστή θεραπεία, το ανοσοποιητικό θα επανέλθει σε πιο φυσιολογική λειτουργία και ο ασθενής θα βελτιωθεί. Η γενετική του όμως προδιάθεση θα παραμείνει και στην επόμενη ψυχολογική δυσκολία πάλι θα υποτροπιάσει! Τα φάρμακα εναντίον της σκλήρυνσης κατά πλάκας δρουν στο ανοσοποιητικό σύστημα είτε ανοσοκατασταλτικά είτε ανοσοτροποποιητικά. Τα αποτελέσματα είναι ικανοποιητικά.

Είναι όμως, απαραίτητη και η ψυχολογική υποστήριξη από κλινικό ψυχολόγο. Η κατάλληλη ψυχική υγεία του ασθενούς τον προστατεύει από υποτροπές και από την επιδείνωση της νόσου.

Ο ρόλος της θρησκείας έχει υποτιμηθεί αρκετά κατά τα τελευταία χρόνια. Η θρησκεία δρούσε και ψυχοθεραπευτικά. Οι άνθρωποι τότε απευθύνονταν στους ιερωμένους για οποιοδήποτε πρόβλημα τους και αισθανόταν ασφαλείς εφ όσον τους προστάτευε κάποιος άγιος ή ο ίδιος ο Θεός. Ακόμη και οι δυστυχίες ήταν «Θεού θέλοντος» ο οποίος όπως τις έστελνε έτσι και τις έπαιρνε πίσω. Συχνά λοιπόν, οι ασθενείς απευθύνονταν στην εκκλησία και συχνά η βαθειά πίστη τους δρούσε θεραπευτικά με αποτέλεσμα οι ιστορίες περί θαυμάτων να έχουν αληθινή βάση. Αυτό άλλωστε μαρτυρούν τα χιλιάδες τάματα που υπάρχουν στις εκκλησίες!

Κι άλλα νέα φάρμακα για την ημικρανία

Σε παλαιότερη ανάρτηση είχαμε αναφερθεί στα μονοκλωνικά αντισώματα εναντίον του υποδοχέα CGRP (φάρμακα FDA approved: erenumab, galcanezumab, fremenezumab). Υπενθυμίζω ότι τα φάρμακα αυτά χορηγούνται με υποδόρια ένεση. Φαίνεται όμως, ότι υπάρχουν καλά αποτελέσματα και για μια άλλη κατηγορία φαρμάκων που ανταγωνίζονται τον υποδοχέα CGRP. Ονομάζονται gepants και μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως παυσίπονα σε οξεία κρίση ημικρανίας. Σαν προληπτικά, έχουν δοκιμαστεί με καλά αποτελέσματα τα gepants: atogepant, rimegepant.


Ενδιαφέρον έχει και το Lasmiditan που είναι μια τριπτάνη (triptan) αγωνιστής του υποδοχέα 5-HT1f. Ανήκει στην ίδια κατηγορία με τις άλλες τριπτάνες που κυκλοφορούν από χρόνια όπως η σουματριπτάνη, αλλά δεν προκαλεί αγγειοσύσπαση με αποτέλεσμα να μην αντενδείκνυται σε ασθενείς με αγγειακή πάθηση (πχ με υπέρταση, καρδιοπάθεια). Έως τώρα οι τριπτάνες χορηγούνται με προσοχή εξ αιτίας αυτής της παρενέργειας (αγγειοσύσπαση).