Άνοια: μύθοι και πραγματικότητα

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος εκφυλίζεται φυσιολογικά κυρίως μετά τα πενήντα χρόνια ζωής. Δηλαδή, ο αριθμός των εγκεφαλικών κυττάρων αρχίζει σταδιακά να μειώνεται. Η διεργασία αυτή θεωρείται φυσιολογική και εντάσσεται στον κανόνα «όλα τα μηχανήματα κάποτε χαλάνε»!

Ο μηχανισμός με τον οποίο επιλέγει ο εγκέφαλος να αυτοκαταστραφεί είναι σε μεγάλο μέρος του, άγνωστος. Εντάσσεται όμως, στα γενικότερα πλαίσια της γήρανσης του ανθρώπινου σώματος. Οι συνέπειες της εγκεφαλικής εκφύλισης είναι:

-Η μείωση της ικανότητας «πλαστικότητας». Δηλαδή, ο εγκέφαλος δεν μπορεί πλέον να δημιουργεί νέα κυκλώματα άρα οι γέροι μαθαίνουν πιο δύσκολα και συνεπώς, δύσκολα αλλάζουν τις αντιλήψεις τους. Για αυτό επιμένουν στις ιδέες τους και είναι κλασική η φράση «στα νιάτα μου ο κόσμος ήταν καλύτερος. Σήμερα εσείς οι νέοι τα καταστρέψατε όλα»!

-Η μείωση της πρόσφατης μνήμης. Εφόσον ο εγκέφαλος είναι «γεμάτος πληροφορίες», επιλέγει με πιο αυστηρό τρόπο τι θα θυμάται και τι όχι. Λόγω του μειωμένου αριθμού κυττάρων, τον συμφέρει να κρατά τα παλιά γεγονότα τα οποία είναι βαθιά ριζωμένα μέσα του και να απορρίπτει όσα από τα καινούργια δεν θεωρεί ιδιαίτερα ενδιαφέροντα.

Φυσιολογικά λοιπόν, ο εγκέφαλος «χάνει τη δύναμή του» με το πέρασμα των χρόνων. Αν όλοι οι άνθρωποι ζούσαν 150 χρόνια, όλοι θα ήταν σχεδόν «φυτά» δηλαδή με ελάχιστη εγκεφαλική λειτουργία. Βέβαια, δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια ταχύτητα γήρανσης. Υπάρχουν εκείνοι που έχουν υπερβεί τα 90 αλλά «τα έχουν τετρακόσια» και άλλοι που από τα 80 παρουσιάζουν νοητικά προβλήματα. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως, η ταχύτητα εκφύλισης του εγκεφάλου είναι πολύ πιο γρήγορη από τον μέσο όρο. Έχουμε πχ ανθρώπους που από το 65 τους χρόνια ξεχνούν σημαντικά γεγονότα και η ζωή τους γίνεται δύσκολη. Στην περίπτωση αυτή μπορούμε να μιλάμε για την νόσο του Αλτσχάιμερ. Πρόκειται για μια πάθηση άγνωστης αιτιολογίας όπου επιταχύνεται σημαντικά η καταστροφή των εγκεφαλικών κυττάρων. Υπάρχει κληρονομικότητα γιατί παρατηρείται αυξημένη συχνότητα σε κάποιες οικογένειες.

Σε άλλες περιπτώσεις η επιτάχυνση της εγκεφαλικής εκφύλισης έχει γνωστά αίτια όπως είναι όλοι οι παράγοντες κινδύνου για αγγειακή νόσο: υπέρταση, υπερλιπιδαιμία, σακχαρώδης διαβήτης, κάπνισμα, κατάχρηση αλκοόλ κτλ. Επίσης, μπορεί να οφείλεται σε όγκους, υδροκέφαλο, μεταβολικές διαταραχές κα. Σε όλες τις περιπτώσεις που κάποιος ξεχνά ή έχει αλλάξει γενικότερα η συμπεριφορά του, καλό είναι να εξετάζεται από νευρολόγο ώστε να διαπιστωθεί το αίτιο. Βέβαια, συχνά αυτό που φταίει για την αφηρημάδα είναι απλά άγχος και τίποτα σοβαρότερο!

Σε περίπτωση που διαπιστωθεί κάποιος παράγοντας κινδύνου, η αντιμετώπισή του βοηθά ώστε να μην επιδεινωθεί η κατάσταση του εγκεφάλου. Καλό βέβαια, είναι να προσέχουμε την υγεία μας πριν εκδηλωθεί οποιαδήποτε βλάβη! Αν πρόκειται για νόσο Αλτσχάιμερ, υπάρχουν φάρμακα τα οποία επιβραδύνουν την εγκεφαλική εκφύλιση με αποτέλεσμα να επιβραδύνεται η νόσος. Τα ίδια φάρμακα χρησιμοποιούνται και σε περιπτώσεις που η αιτία δεν είναι ιδιαίτερα ξεκάθαρη και τις χαρακτηρίζουμε απλά ως «γεροντικές άνοιες». Από την προσωπική μου εμπειρία, τα φάρμακα αυτά επιβραδύνουν μεν εξέλιξη, αλλά δεν σταματούν την εγκεφαλική γήρανση και συνεπώς δεν θεραπεύουν τον ασθενή. Βοηθούν όμως, ώστε να μην επιδεινώνεται ταχύτατα η κατάστασή του και συνεπώς, προσφέρουν επί πλέον ποιότητα ζωής στους πάσχοντες!

Μπορεί κάποιοι ασθενείς να μην μπορούν να αναγνωρίσουν τα πρόσωπα γύρω τους, αλλά καταλαβαίνουν ότι πρόκειται για δικά τους άτομα και χαίρονται που βρίσκονται στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Θα πρέπει να συζητούμε μαζί τους άσχετα με το αν λέμε «άλλα αντ’ άλλων»! Η ανθρώπινη επαφή είναι εκείνη που τους δίνει ποιότητα ζωής.

Στην λαϊκή παράδοση υπάρχει το ότι «οι γιαγιάδες λένε παραμύθια»! Αυτό οφείλεται στο ότι θυμούνται πολύ καλύτερα τα παλιά γεγονότα και είναι σωστό να παροτρύνουμε τους ηλικιωμένους να μας μιλούν άσχετα με το αν μας κουράζουν με «τα ίδια και τα ίδια»! Επίσης, θα πρέπει να τους παροτρύνουμε να έχουν οποιαδήποτε δραστηριότητα άσχετα με το αν την κάνουν σωστά. Η  νοητική άσκηση είναι παρόμοια με την σωματική: όταν προπονείται το σώμα αποδίδει καλύτερα, όταν προπονείται το μυαλό αποδίδει καλύτερα.

Ακόμη, δεν θα πρέπει να αλλάξουμε την διακόσμηση ή την θέση των επίπλων γιατί μπορεί να προκληθεί σύγχυση στον ασθενή και να μην αναγνωρίζει πλέον το σπίτι του. Σε περίπτωση που παρουσιάζει ανεξήγητη ανησυχία θα πρέπει να σκεφτούμε πως κάτι τον ενοχλεί. Θα μπορούσε κάπου να πονά ή να έχει πυρετό ή να παρουσιάζει άλλο πρόβλημα υγείας. Αν η υγεία του είναι εντάξει, θα πρέπει να εντοπίσουμε ψυχολογικό αίτιο (κάποιος τον στενοχώρησε πχ) ή ακόμη, θα μπορούσε να οφείλεται σε διαταραχή του ρυθμού ύπνου-εγρήγορσης. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, καλό είναι να ζητήσετε την συμβουλή γιατρού.

Νεώτερα σχετικά με την ημικρανία

Η ημικρανία είναι μια υποτιμημένη νόσος η οποία όμως, οδηγεί σε αναπηρία! Συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια των επεισοδίων, ο ασθενής είναι ανίκανος να εργαστεί ή να εκτελέσει τα καθήκοντά του. Αν μάλιστα, τα επεισόδια αυτά είναι συχνά, η ανικανότητα αυτή παρατείνεται. Υπάρχουν πχ. ασθενείς με δυο-τρία επεισόδια εβδομαδιαίως! Σε αυτές τις περιπτώσεις, η καθημερινή σχεδόν χρήση αναλγητικών προκαλεί ένα είδος εθισμού με αποτέλεσμα ο ασθενής να χρειάζεται να λαμβάνει καθημερινά μεγάλες ποσότητες αναλγητικών για να μην πονά!
Εκτός όμως από την κεφαλαλγία, η ημικρανία προκαλεί και άλλα συμπτώματα τα οποία συχνά προηγούνται κατά πολλές ώρες του πόνου. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται έλλειψη συγκέντρωσης, πείνα, δίψα, συχνοουρία, συναισθηματικές διαταραχές (πχ κατάθλιψη), βάρος στον αυχένα, κόπωση, χασμουρητά κα.
Οι νευρολόγοι έχουν πολλούς τρόπους να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα όπως με ειδικά αντιημικρανικά παυσίπονα ή με θεραπεία προφύλαξης (δηλ. να λαμβάνει κάποιος καθημερινά ένα φάρμακο που βελτιώνει την κατάστασή του). Επειδή ο κάθε ασθενής με ημικρανία είναι διαφορετικός από τον άλλον, η θεραπευτική στρατηγική εξατομικεύεται.
Τελευταία έχει ανακαλυφθεί ένα πεπτίδιο (calcitonin gene-related peptide (CGRP)) το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στην ημικρανία και έχουν κυκλοφορήσει φάρμακα τα οποία περιέχουν αντισώματα τα οποία εξουδετερώνουν το πεπτίδιο αυτό. Δύο από τα φάρμακα αυτά (calcitonin gene-related peptide (CGRP) antagonists) ονομάζονται erenumab και galcanezumab και έχουν ένδειξη για προφύλαξη ημικρανίας σε ασθενείς με τουλάχιστον τέσσερα ημικρανικά επεισόδια/μήνα. Απαιτούν μία χορήγηση τον μήνα σε ενέσιμη μορφή.
Τα φάρμακα αυτά δεν έχουν ακόμη κυκλοφορήσει στην Ελλάδα, αλλά και όταν θα φτάσουν, θα πρέπει να χορηγούνται σε εκείνες τις περιπτώσεις που αποτυγχάνουν οι ήδη υπάρχουσες θεραπείες.